Szkoła Sobotnia | Wydane 2020/01/11

Z Jerozolimy do Babilonu

Pisze Jan Pollok

Na czym polega życie z odwagą i uczciwością? Kim jesteś, kiedy świat, w którym się wychowałeś zostaje rozbity? Na czym jest osadzony twój moralny kompas i w jaki sposób zaczyna on działać?

W ubiegłym tygodniu, wspomniałem o niestabilnej sytuacji politycznej w regionie królestwa Judy pod koniec VII w. p.n.e. Królestwo Judy było państwem wasalnym Egiptu i dlatego gdy Nebukadnesar II pokonał pod Karkemisz faraona Necho II (605 r. p.n.e.), armia Nebukadnesara najechała na Judę i zmusiła króla Jehojakima do poddania się. Ciekawe informacje na ten temat znajdują się w dokumencie zatytułowanym Kroniki królów Chaldejskich.

„W tym czasie Nabukadnesar podbił cały obszar kraju Hatti [Syria-Palestyna]. Przez dwadzieścia jeden lat Nabopolassar był królem Babilonu. W ósmym dniu miesiąca Ab zmarł; w miesiącu Elul Nabukadnezar powrócił do Babilonu. Pierwszego dnia miesiąca Elul zasiadł na tronie królewskim w Babilonie”. (8-11) (D.J. Wiseman, Chronicles of Chaldean Kings, London 1956, s.69).

Gdy po bitwie pod Karkemish, Nabukanesar zajęty był podbijaniem terytorium Syrii i Palestyny, otrzymał wiadomość, że w Babilonie właśnie zmarł jego ojciec Nabopolassar. Nabukadnesar pozostawił armię i natychmiast przeprawił się przez pustynię, aby jak najszybciej dotrzeć do Babilonu i zasiąść na tronie jako władca imperium babilońskiego. Reszta jego armii, która transportowała łupy wojenne i prowadziła jeńców z Judy i Jerozolimy, wśród których najprawdopodobniej był Daniel i jego przyjaciele, wybrała dłuższą drogę na północ, a następnie skierowała się w stronę południowo-wschodniej Mezopotamii, w kierunku Babilonu.

Deportacja ludności z podbitych terytoriów państw wasalnych była jednym ze sposobów, w jaki mezopotamskie imperia utrzymywały kontrolę na swoim terytorium. Praktyka ta została wdrożona i była powszechnie stosowana w czasach imperium neo-asyryjskiego, szczególnie za panowania Tiglat-Pilesera III (745–727 p.n.e.) oraz królów sargonidzkich, a następnie przez władcę imperium neo-babilońskiego Nebukadnesara II (605–562) p.n.e.).

Masowe deportacje oraz przesiedlenia ludności z podbitych terytoriów były podstawowym instrumentem imperialnej administracji oraz gospodarki. Z podbitych krajów deportowano przede wszystkim elitę intelektualną oraz rzemieślników. W ten sposób asyryjscy i babilońscy władcy zapewniali sobie lojalność podbitych narodów i minimalizowali prawdopodobieństwo oporu wśród ludności, która została pozbawiona swojej intelektualnej elity. Jeszcze innym celem deportacji było zintegrowanie pokonanych elit i wcielenie ich do służby na rzecz zwycięskich władców. Można było to osiągnąć przez pozbawienie ich narodowego dziedzictwa, religii, tradycji, kultury oraz tożsamości.

Co wiemy na temat życia religijnego w Babilonie? Miasto szczyciło się 16 świątyniami, 43 ośrodkami kultu religijnego oraz około 900 kaplicami. Essagila była nazwą świątyni boga Marduka, patrona Babilonu. Inna świątynia Etemenanki była uznawana za podstawę nieba i ziemi. Babilończycy byli przekonani, że była to najstarsza świątynia na ziemi. Święte naczynia, które zostały zabrane ze świątyni w Jerozolimie umieszczono w skarbcu boga Marduka w Essagila. W tamtych czasach wojny miały wymiar teologiczny, ponieważ uważano, że konflikty na ziemi odzwierciedlają wojny w niebie. Gdy otaczające narody obserwowały, jak Izraelici idą na wygnanie wraz ze świętymi naczyniami, z pewnością rozumiały, że to Jahwe, Bóg Izraela, został wzięty do niewoli przez babilońskiego boga Marduka. Być może jednym z podstawowych celów napisania księgi Daniela było udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy rzeczywiście bogowie Babilonu potrafili pokonać Boga Nieba i Ziemi?

Pierwsze zdania księgi Daniela wyjaśniają, że porażka Jerozolimy nie była spowodowana nadrzędną władzą króla babilońskiego ani jego boga. Stało się tak, ponieważ „Pan wydał w jego ręce [Nebukandesara], Jojakima, króla judzkiego i część naczyń domu Bożego…” (Dn 1,2). Daniel był przekonany, że poza potęgą militarną Babilonu, stał Bóg Nieba i Ziemi i to on kierował biegiem historii. Właśnie takie przekonanie na temat Bożej suwerenności, podtrzymywało na duchu tych młodych mężczyzn i dawało im siłę oraz odwagę, aby stawić czoła pokusom i naciskom ze strony babilońskiego imperium.

Spróbujmy wyobrazić sobie o czym mógł myśleć Daniel, gdy maszerował z Jerozolimy do Babilonu. Oblężona Jerozolima. Przełamana obrona miasta. Zdesperowani obrońcy. Ludność cywilna w panice. Wszędzie płynęła krew. Gwałty. Skoszarowani jeńcy, jedni skazani na śmierć inni na wygnanie. To były przygnębiające obrazy. Co stracili Daniel i jego przyjaciele? Pierwsza kampania Babilończyków nie doprowadziła do całkowitego zniszczenia miasta. To stanie się później - w czasie drugiej kampanii.

Jak mogło wyglądać ostatnie spotkanie Daniela i jego przyjaciół z rodzicami, z młodszym rodzeństwem, z siostrami? Bez względu na te szczegóły, chłopcy byli teraz bez rodzin, kolegów, sąsiadów. Być może pokryci byli bliznami.

Co pozostało z judejskiej kultury i historii? Jakie skarby i pamiątki narodowe pozostały nietknięte i nie stały się przedmiotem łupu dla króla i jego bogów oraz żołnierzy? Częścią łupu była grupa pięknej i inteligentnej młodzieży wybranej ze społecznej elity i arystokracji. W jakim wieku, był Daniel? Przypuszcza się, że Daniel był bardzo młody, być może pomiędzy 16-18 rokiem życia.

Dn 1 pokazuje w jaki sposób młodzież judejska miała zostać zasymilowana z babilońską kulturą, społeczeństwem i pałacem króla Nebukadnesara. Możemy zauważyć kilka ciekawych poziomów tej asymilacji.

1.Ciało/osobowość

Zwróć uwagę, że Aszpenaz, przełożony nad sługami dworskimi (być może współczesny szef kancelarii Prezydenta) był eunuchem – saris (Dn 1,3-4). Otrzymał polecenie, aby wybrać tych najlepszych z grona młodych mężczyzn pochodzących z królewskich i arystokratycznych rodzin - był to crème de la crème! Prawdopodobnie Daniel i jego przyjaciele również byli eunuchami. Ten zabieg z pewnością zmieniał osobowość tych ludzi.

  • Eunuchowie pochodzący z wyższych grup społecznych w Asyrii, Babilonie i Persji bardzo często byli wygnańcami, którzy pochodzili z podbitych państw, mieli oni wielki wpływ na króla i dwór królewski.
  • Wykastrowani mężczyźni byli odpowiedzialni za konkubiny przebywające w królewskich haremach, byli urzędnikami, którzy brali udział w codziennym życiu dworu, a czasem pełnili wysokie funkcje administracyjne.
  • Kiedy król Hiskiasz został uzdrowiony ze śmiertelnej choroby, prorok Izajasz zapowiedział, że cień na słonecznym zegarze cofnie się o „dziesięć stopni”, aby zapewnić króla, że Pan Bóg może go uzdrowić (2 Krl 20,8–11). Babilońscy astrolodzy przybyli, aby zbadać to zjawisko jednak Hiskiasz zamiast mówić im o Bogu który go uzdrowił, był bardziej zainteresowany pochwaleniem się swoimi królewskimi posiadłościami. Wtedy prorok Izajasz przekazał królowi bardzo ciekawe poselstwo: „Z twoich synów, którzy wywodzić się będą od ciebie, których ty spłodzisz, wezmą, aby byli eunuchami w pałacu króla babilońskiego.” (2 Krl 20,18; Iz 39,7).
  • Kastracja była szczególnie poważnym problemem dla żydowskich młodych mężczyzn w świetle prawa przedstawionego w Pwt 23. Wykastrowani mężczyźni byli wydaleni ze zgromadzenia Izraela; nie wolno było im się żenić.
  1. Wykształcenie

To jest bardzo ciekawy obszar kulturowej asymilacji. „Miał ich też nauczyć pisma i języka chaldejskiego” (Dn 1,4). Jaki był program nauczania? Z pewnością musieli się uczyć różnych zaklęć, wróżb z wnętrzności ptaków i zwierząt, wyroczni. Nie mamy żadnych poświadczeń, że Daniel zajmował się magią i stosował wróżbiarstwo. Wyobraźmy sobie jednak, że miał on dostęp do ogromnej biblioteki w której znajdowały się wszystkie tabliczki pokryte pismem klinowym, na których zapisane były starożytne mity na temat historii Stowrzenia - Enuma Elish czy na temat Potopu – epos o Gilgameszu. Daniel musiał posiadać pełną wiedzę na temat tych mitów. Musiał czytać te teksty, które zostały odkryte dopiero w czasach nowożytnych. To był ówczesna nauka. W Dn 1 mamy więc piękne poselstwo, że nie musimy się obawiać, że poznawanie szerszej kultury i zaangażowanie w sprawy nauki jest czymś czego powinniśmy się obawiać. Możesz studiować różne tematy i wciąż pozostać wiernym Bogu. Poznanie wiedzy i wprowadzanie jej w życie to dwie różne sprawy.

  • Chaldejczycy stanowili grupę inteligencji, która zajmowała się sztuką czytania i pisania, a także wiedzą w dziedzinie magii, wróżbiarstwa, zaklęć, czarów, astrologii i astronomii. Daniel i jego przyjaciele musieli posługiwać się przynajmniej trzema językami.
  • język sumeryjski: święty, ceremonialny język używany od 3000 p.n.e. - pismo klinowe jest to najstarszy na świecie język pisany
  • język akkadyjski: powszechnie używany w Asyrii i Babilonie - pismo klinowe
  • język aramejski: międzynarodowy język biznesu i dyplomacji
  1. Religia i kultura – pokarm (Dn 1,5).

W pierwszym rozdziale najdokładniej została opisana historia, która dotyczyła pokarmu i religii. Wydaje się, że codzienne zaopatrzenie w żywność ze stołu królewskiego miało głębokie znaczenie, nie tylko ze względu na zdrowie, co zawsze bardzo chętnie podkreślamy jako adwentyści, ale także z innych bardzo subtelnych powodów.

Udział w posiłku dostarczonym przez króla był nie tylko znakiem lojalności wobec niego, ale także wobec bogów, których król reprezentował. Szczególne znaczenie posiadało mięso, które pochodziło prosto z ofiarnych ołtarzy które znajdowały się w różnych świątyniach w całym mieście. Spożywanie ofiary było częścią kultu tych bogów. Co więcej, mięso i wino było pokarmem spożywanym z okazji szczególnych festiwali. Powstrzymywanie się od ich spożywania było oznaką żałoby lub pokuty co było całkowicie zrozumiałe w kontekście wygnania. Czy byłoby właściwe, aby celebrować i spożywać uroczyste pokarmy wiedząc, że kraj został opanowany przez obce wojska, twoja wiara została zniszczona, a ty jesteś pozbawiony wszystkiego, co określa Twoją tożsamość? Daniel i jego bliscy przyjaciele po prostu nie mogli tego zrobić.

  • mięso i wino, taki pokarm zakładał uczestnictwo w religijnym kulcie babilońskim.
  • nieczyste pokarmy, według Kpł 11

Zrezygnowanie z królewskiej diety było bardzo ryzykowne. Konsekwencje odmówienia spożywania królewskiego pokarmu mogły być poważne i zakończyć się utratą życia. Decyzja czterech młodych ludzi stawiała w trudnej sytuacji również Aszpenaza. Był on jednak chętny negocjować. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że chociaż początkowo źródło wiedzy jest łączone z pokarmem to jednak Dn 1,17 wyraźnie wskazuje, że to Pan Bóg jest dawcą wiedzy i mądrości. To nie tyle jedzenie tego co jest czyste lub nieczyste ma wpływ na posiadanie wiedzy. Pan Bóg daje wiedzę i to stanowi główną tezę tego rozdziału.

  1. Tożsamość/osobowość – nowe imiona (Dn 1,6-7)

Interesująca jest historia imion, które zostały nadane czterem młodym mężczyznom. Moglibyśmy powiedzieć, że zmienione zostały ich dowody tożsamości. Otrzymali nowe paszporty.

Zdaniem znanego adwentystycznego komentatora Jacuqes’a Doukhan’a (Secrets of Daniel. Wisdom and Dreams of Jewish Prince in Exile (Hagerstown, MD, 2000)), babilońskie imiona nadane Danielowi i jego przyjaciołom, były zniekształcone z powodu dodatkowych liter, które zostały dołączone do tych imion. Zmiany zostały wprowadzone być może z powodu przekonania o mocy napisanego słowa. Wydaje się, że młodzi hebrajczycy nie chcieli, aby w ich imionach znajdowały się pogańskie treści. Chcieli zaciemnić obraz albo chcieli ironizować z bogów babilońskich. Wydaje się, że mamy tutaj do czynienia z wysublimowanym oporem Daniela i jego przyjaciół.

Imię Daniel oznacza „Bóg jest moim sędzią”. Jego nowe imię brzmiało Belszazar, co oznacza „Bel, chroń swoje życie” (Bel był tytułem „pan” nadanym Mardukowi, głównemu bóstwu Babilonu). Daniel jednak „zepsuł” pisownię tego imienia na imię nie-babilońskie, ale brzmiące podobnie „Belteshazzar”.

Jego przyjaciele zrobili podobnie. Imię Hananiasz, które oznacza „Jahwe jest łaskawy”, stał się Szudur-Aku, „naśladowca boga księżyca - Aku. Ale Hananiasz zmienił je na Szadrach, redukując boga Aku do jednej litery „k” (ch).

Miszael oznacza „kto jest jak Bóg”, jego imię zostało zmienione na Mushallim-Marduk, „kto jest jak Marduk”, ale bóg Marduk został również zredukowany w tym imieniu do jednej litery „k”, co utworzyło imię Meszak.

Imię Azariasz: „Jahwe jest moim pomocnikiem” stał się Ardi-Nabu,co znaczy „sługa Nabu”, boga mądrości. To imię również zostało zniekształcone i ostatecznie brzmiało Abednego.

Jeszcze bardziej prowokująca jest zmiana imienia samego króla. Zarówno Jeremiasz (czasami), jak i Ezechiel (zawsze) używają prawidłowego imienia, Nabu-kudurru-uṣur lub NebuchadRezzar, co oznacza „Nabu, chroń mojego syna”, ale Daniel nazywa go Nabu-kụdanu-uṣur lub NebuchadNezzar, co oznacza „Nabu, chroń mojego osła”. Nie wiadomo, czy Daniel i jego przyjaciele to wymyślili, czy też był to zwykły podziemny slang.

Wygnańcy stracili wszystko: swoje rodziny, domy, kulturę, swoją przyszłość (nie mogli się już żenić i mieć rodzin) i swoje korzenie. Zmiana ich imion była częścią tego procesu, łączyła ich z bogami Babilonu i zrywała ich połączenia z Bogiem ich ojców. Ich długoterminowe plany na przyszłość po prostu wyparowały. Ponieważ Jerozolima została podbita i opanowana przez pogan, obietnica nadchodzącego Mesjasza nie wydawała się już możliwa. Tak więc chłopcy nie byli już Żydami, ale Babilończykami. Cóż, taka była intencja tej asymilacji. W tak krytycznej sytuacji nie ma wielu opcji. Bardzo łatwo było poddać się i płynąć z prądem. Tak zresztą zdecydowała większość zniewolonej młodzieży.

Chociaż Daniel i jego towarzysze nie mieli wielkiego wyboru w nowych okolicznościach, to jednak mogli na przykład wybrać, co jeść a czego nie jeść i nie pić. Daniel nie był obraźliwym religijnym fanatykiem, który narzucał swoje poglądy na temat dobra i zła każdemu, kogo spotkał. Miał raczej rozsądek, aby traktować wszystkich ludzi z szacunkiem i zaproponować sposoby ochrony swoich interesów, aby nie został ścięty za złamanie rozkazów króla.

Możemy nauczyć się kilku ważnych lekcji z pierwszego rozdziału. Po ludzku rzecz biorąc, nie było sensu upierać się, aby zachować starą tożsamość. Jednak czterej przyjaciele to zrobili, a wynik ich decyzji był taki, że okazali się dziesięć razy mądrzejsi niż ich rówieśnicy, którzy wtopili się w tłum. Ich imiona zginęły w historii, ale nie tak stało się w przypadku czterech przyjaciół. To wyraźnie pokazuje, że kiedy pozwolimy aby Pan Bóg ustawił nasz moralny kompas to będziemy wiedzieć kim jesteśmy i kto zapewnia naszą przyszłość.

DO PRZEMYŚLENIA

W jaki sposób Dn 1 przedstawia proces asymilacji młodych Hebrajczyków na dworze króla Nebukadnesara? Zwróć uwagę na wybory, których dokonali młodzi mężczyźni w procesie asymilacji.

Dlaczego Daniel i jego koledzy zaakceptowali większość zmian w swoim życiu, ale nie zgodzili się na spożywanie królewskiego jedzenia? Na podstawie czego podejmujesz decyzję, aby pójść na kompromis, a kiedy pozostajesz wierny swoim przekonaniom?

W jaki sposób Daniel 1 odnosi się do mądrości jaką posiadał Pan Jezus, gdy „wykładał, co o Nim było napisane we wszystkich Pismach”? (Łk 24,27)

 

Pożyteczne cytaty w dyskusji nad Dn 1:

„Prawość polega na wykonywaniu prawych rzeczy, nawet wtedy, gdy nikt nie patrzy. - C.S.Lewis

„Mądrość to zdolność oglądania życia z Bożego punktu widzenia”. - Adrian Rogers

„Boże, udziel mi -

spokoju, abym zaakceptował rzeczy, których nie mogę zmienić,

odwagi, abym zmieniał rzeczy, które mogę zmienić,

oraz mądrości, abym poznał (między nimi) różnicę” Reinhold Niebuhr

Komentarze