W jaki sposób księga Daniela zmusza nas do nowego myślenia o Bogu i naszym miejscu w świecie rządzonym przez skorumpowane supermocarstwa?
Rozpoczynamy nasze studia nad księgą Daniela od refleksji w jaki sposób rozumieć ten antyczny tekst z naszej osobistej perspektywy. Zazwyczaj czytelnik, który spogląda na tekst księgi Daniela jest zainteresowany różnymi historycznymi wydarzeniami. Chce zdobyć informacje na temat dat, królestw i historii politycznej. Warto jednak zwrócić uwagę, że księga Daniela zawiera w sobie wiele lekcji na temat życia codziennego. Księga Daniela jest w naturalny sposób podzielona na dwie części. Kiedy czytamy księgę Daniela, rozdziały 1–6, które w dużej mierze są opowieściami o życiu Daniela w niewoli babilońskiej to łatwo jest uczynić go głównym bohaterem tekstu. W ten sposób bardzo łatwo możemy zgubić główne przesłanie księgi Daniela, że Pan Bóg jest Suwerenem w świecie rządzonym przez ludzkie supermocarstwa.
Druga połowa księgi, czyli rozdziały 7–12, które zawierają prorocze treści, mogą nas bardzo łatwo sprowadzić do poziomu, na którym księga Daniela będzie przede wszystkim przedmiotem naszych debat na temat eschatologii lub czasów końca. Te rozdziały przedstawiają informacje na temat kolejnych, wielkich imperiów oraz opowiadają o przyszłości ludu Bożego przy pomocy trudnych do zrozumienia wizji. Bez względu na to, jak ważne są proroctwa tej księgi, nie powinniśmy bezwzględnie walczyć o interpretację każdego szczegółu, do tego stopnia, że zgubimy główne przesłanie księgi: Bóg uratuje swój lud dzięki dziełu Mesjasza, sprawiedliwi zostaną wywyższeni, zło zostanie zniszczone i błogosławieństwa przymierza zwyciężą, ponieważ Mesjasz będzie panował. To jest Ewangelia według Daniela, która powinna dać nam odwagę w obliczu naszych wrogów oraz nadzieję w cierpieniu i wytrwałość w naszych doświadczeniach.
Kiedy czytamy Biblię, bardzo często mamy tendencję, aby świadomie oddzielić się od jakiegokolwiek wpływu kultury tego świata. Ciekawy jest fakt, że kiedy czytamy księgę Daniela możemy zauważyć całkiem inne podejście mianowicie, że można zaangażować się w relacje z Bogiem, bez wycofywania się z panującej kultury świata, który nas otacza. Musimy jednak znaleźć balans pomiędzy łączeniem się z kulturą tego świata oraz wiernością Bogu, kiedy oba te elementy razem współistnieją. Ucieczka od bieżącej kultury może nie być najlepszą strategią. Księga Daniela przedstawia całkiem inny obraz. Nie musimy się obawiać wpływu lokalnej kultury, kiedy Pan Bóg zajmuje centralne miejsce w naszym życiu. Można to zauważyć w różnych historiach opisanych w księdze Daniela.
Zazwyczaj interpretujemy księgę Daniela w kontekście czasów końca. Warto jednak zwrócić uwagę, że księgę ta przemawia do nas na temat naszego codziennego życia i pokazuje nam, że w jej centrum znajduje się Chrystus. Bryan Chapell, prezbiteriański teolog w swojej książce The Gospel According to Daniel: A Christ-Centered Approach, wyjaśnia, że „łaska Chrystusa nie czeka aż pojawią się ostatnie rozdziały ewangelii Mateusza”. W całej księdze Daniela widzimy wierność i moc Boga, aby odkupić swój lud, pokonać jego wrogów i zaplanować jego przyszłość. Nie zobaczymy wyraźnie tych prawd Ewangelii, jeśli przyjmiemy powszechne i niestety błędne założenie, że księga Daniela powinna być wyłącznie przedmiotem naszych debat na temat czasów końca. Jeżeli nie zobaczymy Chrystusa w księdze Daniela, to prawdopodobnie rozminiemy się z bardzo głęboką treścią na temat Mesjasza jaka jest w niej zawarta. W księdze Daniela mamy kilka fragmentów, które bezpośrednio dotyczą mesjanistycznej nadziei zwłaszcza w drugiej części księgi. Chrystus jest kamieniem w r. 2. Jest czwartą postacią w piecu ognistym w r.3. Jest Synem Człowieczym w r.7. Jest „księciem książąt” w r.8. Jest Pomazańcem w r.9. W końcu w ostatniej wizji w r.10-12 jest przedstawiony jako Michał.
Kiedy analizujemy księgę Daniela dużo mówimy na temat suwerenności Pana Boga. Jednak uważna lektura tej księgi pokazuje nam wile przykładów „inkarnacji”. Niebiańskie istoty przychodzą, aby być z Danielem, kiedy cierpi. W historii o trzech młodzieńcach nadprzyrodzona istota pojawia się nie po to, aby zbawić ich zanim dostaną się do pieca, ale jest razem z nimi w tym doświadczeniu. Pan Bóg jest obecny w samym środku tego czego doświadczają jego ludzie. Możemy to zobaczyć na samym początku już w pierwszym rozdziale. Jest to bardzo pożyteczne poselstwo dla nas ludzi żyjących w trudnym okresie historii, kiedy jesteśmy konfrontowani z podobnymi lękami i obawami. Poselstwo, które wynika z tej księgi jest dzisiaj takie samo: Pan Bóg nie jest daleko od nas.
To jest właśnie podstawa, na której zostało zbudowane chrześcijaństwo. Fundamentem chrześcijaństwa nie są filozoficzne rozważania, albo odkrycia naukowców, albo pisma ludzi, którzy mieli mistyczne przeżycia, ale raczej jest to system wiary, który został zbudowany wokół aktów Pana Boga w historii. Klasycznym przykładem jest historia Eliasza, który kpi z proroków Baala sugerując, że może ich bóg zasnął albo jest daleko stąd. Tak nie jest jednak przedstawiony Bóg Jahwe. Już w pierwszym wersecie Biblii widzimy Boga, który działa w historii, który jest w obecny w czasie i przestrzeni i przedstawia siebie człowiekowi. Dlatego poselstwo w księdze Daniela na temat Boga, który jest obecny w historii wnosi do naszego życia nadzieję. Możemy Go poznać i zrozumieć Jego plany.
Czytanie księgi Daniela bez zrozumienia kontekstu nie ma sensu. Naukę, która pomaga nam zrozumieć sens i prawidłowo zinterpretować dany tekst biblijny nazywamy hermeneutyką. W przypadku każdej księgi biblijnej a zwłaszcza księgi Daniela, aby zrozumieć jej tekst i prawidłowo go zinterpretować trzeba właściwie zidentyfikować styl i gatunek literacki który został wykorzystany do jej napisania. Pierwsza część księgi (rozdziały 1-6) jest napisana w formie opowiadania przedstawiającego życia Daniela i jego przyjaciół na dworze królewskim w Babilonie. Druga część księgi (rozdziały 7-12) przedstawiają proroctwa dotyczące ogólnoświatowych imperiów w formie literatury apokaliptycznej. Pierwsza część księgi jest stosunkowo łatwa do zrozumienia i zinterpretowania. Jednak fragmenty przedstawione w drugiej części wymagają innego sposobu interpretacji. Literatura apokaliptyczna była pisana w czasach wielkich prześladowań i kryzysów. „Jest to zazwyczaj literatura ludzi uciskanych, którzy nie mogli dostrzec nadziei dla swojego narodu zarówno pod względem politycznym jak i ze względu na prostą ludzką historię. (D.S.Russell, The Method and Message of Jewish Apocalyptic, 17). Literatura apokaliptyczna jest pełna symboliki i aluzji. Na ogół przedmiotem tekstów apokaliptycznych jest przedstawienie sprawiedliwości Bożej w kontekście cierpienia Jego prawych sług na ziemi.
Chociaż gatunek literacki zmienia się dramatycznie pomiędzy 6. i 7. rozdziałem, to jednak wiele różnych elementów łączy tę księgę i umożliwia przedstawienie jest struktury. Bardzo ciekawy jest fakt, że część księgi Daniela jest napisana po hebrajsku, a część po aramejsku. Język aramejski który został wykorzystany w księdze Daniela był imperialnym językiem oficjalnie używanym na dworze w Babilonie. Ze względu na język, w którym została napisana księga Daniela możemy dokonać następującego podziału:
Dn 1,1 – 2,4a – język hebrajski
Dn 2,4b – 7,28 – język aramejski
Dn 8,1 – 12,13 – język hebrajski
W części aramejskiej wizja Nebukandesara dotycząca czterech światowych imperiów w Dn 2 jest paralelna do wizji Daniela dotyczącej czterech światowych imperiów, co świadczy o strukturalnym związku między dwoma rozdziałami. Część aramejska zbudowana jest wyraźnie przy pomocy klasycznej figury retorycznej, czyli tzw. chiazmu (główny punkt danego fragmentu jest umieszczony w środku i otoczony po obu stronach równoległymi elementami „ABBA” gdzie litery mogą odpowiadać gramatyce, słowom lub znaczeniu.) Niestety przy tłumaczeniu na języki nowożytne chiazm bardzo często zanika). Rozdział 1 księgi Daniela stanowi wprowadzenie do całej księgi. Pozostałe rozdziały są skonstruowane przy pomocy techniki chiazmu. W takiej strukturze rozdział 7 funkcjonuje jako środek i łącznik, który utrzymuje obie części razem.
Rozdziały 2-7
A1 Cztery imperia i nadejście Bożego królestwa (r.2)
B1 Próba ogania i Boże wybawienie (r.3)
C1 Król ostrzeżony, ukarany i wybawiony (r.4)
C2 Król ostrzeżony, skonfrontowany i pozbawiony tronu (r.5)
B2 Próba w jaskini lwów i Boże wybawienie (r.6)
A2 Cztery imperia i Boże wieczne królestwo (r.7)
Rozdziały 7-12
A1 Nadejście Tego, który jest podobny do „syna człowieczego” (r.7)
B1 Starcie wschodu i zachodu (r.8)
C1 Objawienie Tego, który jest „Namaszczony” (r. 9)
C2 Wizja boskiej istoty (r.10)
B2 Starcie wschodu i zachodu (r. 11)
A2 Powstanie Michała (r. 12)
Dr Z. Stefanivic zwraca uwagę, że struktura tekstu jest nośnikiem jego znaczenia. Każdy z powyższych zarysów strukturalnych uzupełnia się wzajemnie w przesłaniu ogólnego poselstwa księgi Daniela. (Z.Stefanovic, Daniel: Wisdom to the Wise, 29). Podczas gdy ziemscy monarchowie walczą o ustanowienie swojej władzy na świecie, Pan Bóg jest prawdziwym Królem: „On bowiem jest Bogiem żywym i trwa na wieki, a jego królestwo jest niezniszczalne i władza jego jest nieskończona. On wybawia i wyzwala, i czyni znaki i cuda na niebie i na ziemi,”(Dan 6: 27b– 28a).
Co możemy powiedzieć na temat historyczności księgi Daniela? Chociaż nie jest to temat, którym zajmujemy się w tej lekcji, to jednak trzeba stwierdzić, że niestety nic nie wiemy na temat pochodzenia ani rodziny Daniela. W Biblii nie ma żadnej informacji na ten temat. Jednak rok 622 p.n.e., który był rokiem wielkiego duchowego przebudzenia w historii Izraela stanowi dobre tło do poznania czegoś na temat Daniela, który żył na wygnaniu w Babilonie. Przebudzenie religijne zostało zainicjowane przez reformy religijne przeprowadzone przez młodego króla Jozjasza. Właśnie wtedy odnaleziono w świątyni w Jerozolimie zwój prawa Mojżesza. W 2Krn 34,19-21 dowiadujemy się, że „gdy król usłyszał słowa zakonu, rozdarł swoje szaty… po czym dał taki rozkaz … Idźcie, zasięgnijcie rady Pana o mnie i o pozostałych w Izraelu i Judzie co do słów znalezionej księgi, …” Na rozkaz króla obchodzono święto Paschy. W 2 Krn 35,18 czytamy, że „Takiej, jak ta Pascha, nie obchodzono w Izraelu od czasów proroka Samuela,”. Ponieważ niektóre najważniejsze reformy Jozjasza dotyczą pouczeń i praw, które są charakterystyczne dla księgi Powtórzonego Prawa, wileu uczonych od czasów średniowiecza do teraźniejszości identyfikuje zwój Mojżesza, o którym mowa w historii Jozjasza z księgą Powtórzonego Prawa, lub z jakąś jej formą.
W 609 r. p.n.e. król Jozjasz zginął w walce w dolinie Megiddo, próbując powstrzymać faraona Necho II który chciał stworzyć koalicję z Asyryjczykami przeciwko silnemu państwu Neo-babilońskiemu. Prorok Jeremiasz napisał lamentację ku czci zmarłego króla Judy (2 Krn 35,25). Niestety religijna reforma została wkrótce zapomniana przez kolejnych królów judzkich i nastały czasy politycznej niestabilności. Juda stał się państwem wasalnym Egiptu. Kilka lat później, w 605 r. p.n.e. Nebukadnesar II pokonał faraona Necho II w bitwie pod Karkemisz. Armia Nebukadnesara najechała na Judę i zmusiła króla Jehojakima do poddania się. Nebukadnesar deportował pierwszą grupę ludzi, składającą się głównie z lokalnej arystokracji i elit intelektualnych z Jerozolimy i Judy. Wydaje się, że właśnie w czasie tej inwazji Daniel i jego przyjaciele zostali deportowani do Babilonu.
Zanim zaczniemy czytać księgę Daniela warto studiować epizody przedstawione przez proroka Jeremiasza, który żył w Jerozolimie tuż przed inwazją Nebukadnesara II i obserwował w jaki sposób ludność została uprowadzona do niewoli. Prawdopodobnie pierwszymi ludźmi, którzy zostali uprowadzeni byli ludzie należący do elity społecznej. Wśród nich był również Daniel. Ile mógł mieć lat? Nie wiemy. Możemy przypuszczać, że był w wieku 16-18 lat, ponieważ pod koniec księgi Daniel był już stary, prawdopodobnie w wieku 80-90 lat. Daniel przeżył więc w Babilonie całe swoje życie.
Czy możemy być pewni, że historie opisane w księdze Daniela rzeczywiście miały miejsce i wydarzyły się w taki sposób w jaki zostały opisane? Osobiście uważam, że tak, chociaż są ludzie, którzy mają wątpliwości co do historyczności tej księgi. Podobne pytania pojawiają się w przypadku historii opisanych w księdze Jonasza i w innych tekstach starożytnych. Gdy rozmawiam z ludźmi, którzy mają wątpliwości co do historyczności księgi najczęściej zwracam uwagę na fakt, że główne przesłanie księgi jest jasne i wyraźne. Pragnę mocno podkreślić, że żadne z centralnych przesłań księgi Daniela nie jest zagrożone w dyskusji z osobami, które nie podzielają tego samego przekonania, które my posiadamy. Poselstwo wciąż pozostaje prawdziwe, wyraźne i posiada taką samą moc. Nie musimy się martwić, że jest ono takie, jak wieża zbudowana z klocków Jenga. Jeżeli nie przedstawimy dokładnego faktu historycznego lub nie podamy dokładnej daty to wszystko się rozleci.
Druga część księgi Daniela posiada szczególne znaczenie w społeczności adwentystów, gdyż dostarcza nam proroczej perspektywy do zrozumienia światowej historii. To jest właśnie ta najtrudniejsza do wyjaśnienia część Biblii. W jaki sposób powinniśmy radzić sobie z tekstem, który jest tak trudny? Osobiście, zawsze rozpoczynam od Dn 2, który dostarcza historycznej podstawy dla pozostałych fragmentów księgi. Historię opisaną w Dn 2 jest o wiele łatwiej zrozumieć niż inne fragmenty księgi. Dn 2 posiada własną interpretację i dzięki temu pomaga zrozumieć pozostałą część księgi. Trudność polega na tym, że księga Daniela, rozpoczyna się od historii, ale kończy się przedstawieniem kosmicznego konfliktu. To jest właśnie część problemu, z którym się zmagamy próbując interpretować tę księgę, a zwłaszcza jej końcówkę - ostatnie proroctwa, ponieważ w pewnym momencie wydarzenia historyczne zaczynają mieć wymiar kosmiczny.
Maszerując prawie 1600 km na północ od Jerozolimy w stronę Babilonu, Daniel z pewnością zastanawiał się nad pytaniami: Dlaczego coś takiego stało się jego ludowi, ludowi wybranemu przez Boga? Co się z nim teraz stanie? Co się stanie z tym światem? Historie i wizje przedstawione w księdze Daniela pokazują, że Pan Bóg nie zostawił Daniela bez informacji na temat co stało się z jego ludem i ze światem. Tak jak królestwo Judy zakończyło swoją egzystencję, tak samo pewnego dnia Babilon zakończy swoje panowanie i Pan ustanowi swoje królestwo. Poza rozpaczą i ciemnością współczesności jest nadzieja.
DO PRZEMYŚLENIA
W jaki sposób możemy utrzymać Chrystusa w centrum naszego życia w obliczu walk i prób z jakimi się zmagamy?
W jaki sposób radzisz sobie z napięciami i tragediami w naszym szybko zmieniającym się świecie?
Co możemy zrobić z częściami Biblii, które nie są jasne? Jakie metody powinniśmy wykorzystać, aby zrozumieć Biblię? Dlaczego księga Daniela tak często staje się niebezpiecznym terytorium, na którym tak często pojawiają się fanatycy z różnymi dziwnymi teoriami?
W jaki sposób księga Daniela może najlepiej „wykładać, co we wszystkich Pismach odnosiło się do Niego”? (Łk 24,27 BT)
Komentarze