Szkoła Sobotnia | Wydane 2019/07/27

Miłosierdzie i sprawiedliwość w Psalmach i Przypowieściach

Pisze Jan Pollok

W jaki sposób ci, którzy wiedzą, że są grzesznikami, mogą odnaleźć nadzieję we fragmentach Biblii, które wychwalają króla za obietnicę wykorzenienia grzeszników z Jego królestwa?

W pewnym sensie łączenie Psalmów i Przysłów razem w jednej lekcji jest raczej zaskakujące, ponieważ są to dwie różniące się pod wieloma względami księgi. Księga Psalmów zawiera w sobie wiele różnych gatunków literackich. Zaczyna się od przedstawienia drogi ludzi sprawiedliwych i drogi ludzi niegodziwych. Pomiędzy tymi dwoma sposobami życia mamy wiele różnych rzeczy. Mamy uwielbienie, modlitwy, cierpienie, płacz, to wszystko jest razem połączone, od gorzkiej skargi po radosną pochwałę. Jest tam pokazane całe spektrum ludzkich emocji wobec Boga i wobec życia.

Możemy powiedzieć, że ponad 1/3 Psalmów to skargi. To pasuje do tematu naszej lekcji, która zajmuje się „tymi najmniejszymi”, ponieważ właśnie ci ludzie wnoszą skargi. To oni potrzebują Bożej pomocy i właśnie to zostało wyrażone w psalmach. Łączenie miłosierdzia i sprawiedliwości w jednej lekcji może być niewygodne, ponieważ osoby, którzy domagają się sprawiedliwości Bożej, niekoniecznie zabiegają o miłosierdzie. Na ogół jednak, kiedy słyszymy wyrażenie, które zostało umieszczone w tytule naszego podręcznika do Szkoły Sobotniej – “Ci najmniejsi”, prawdopodobnie myślimy o tych, którzy zostali potraktowani niesprawiedliwie. To wydaje się być bardziej wezwaniem do sprawiedliwości niż do miłosierdzia. Jednak Biblia napomina nas abyśmy praktykowali obie cechy.

Jak możemy scharakteryzować Księgę Przysłów? Uczeni, którzy zajmują się księgą Przysłów uważają na ogół, że ta księga jest po prostu podręcznikiem mądrości przeznaczonym dla młodego mężczyzny, pochodzącego z górnej warstwy klasy średniej. Wydaje się, że ta księga jest podręcznikiem z ćwiczeniami, który ma na celu szkolić młodych ludzi w sztuce rozróżniania. Adresaci są najczęściej napominani, aby unikali głupich sytuacji, które stanowią zagrożenie dla młodzieży. Księga zawiera całą kolekcję przysłów, które są ze sobą zestawione w taki sposób, że stoją w sprzeczności wobec siebie. Są one specjalnie postawione obok siebie, aby zauważyć, że tak naprawdę chodzi o wykształcić w sobie bojaźni Bożej, uznanie, że istnieje Bóg, który jest większy ode mnie i to właśnie on, który tworzy tę większą rzeczywistość może dać mi mądrość. Czytelnik musi poznać, w jakich okolicznościach można i należy zastosować te przysłowia. Na przykład, „Wychowuj chłopca odpowiednio do drogi, którą ma iść, a nie zejdzie z niej nawet w starości.” (Prz 22,6). Wydaje się, że głównymi odbiorcami księgi nie są “ci najmniejsi”. Co więcej, księga na ogół podkreśla raczej osobistą etykę behawioralną niż etykę społeczną.

Psalm 72: model dobrego króla. W Psalmach możemy bardzo wyraźnie zobaczyć, że król powinien zająć się i troszczyć o tych, którzy są uciskani. W Psalmie 72,12-14 czytamy, „Bo ocali biedaka, który woła o ratunek, I ubogiego, który nie ma pomocy. 13 Zlituje się nad nędzarzem i biednym I wybawi dusze biednych. 14 Z ucisku i gwałtu wyzwoli ich życie, Bo krew ich jest droga w oczach jego.”

To jest model dobrego króla. Jednak z historii wiemy, że niewielu było królów, którzy pasowali do tego modelu. W Starym Testamencie ideał króla został przedstawiony w księdze Powtórzonego Prawa. Mamy tam opis jak powinien funkcjonować dobry król w Izraelu. Powinna to być osoba, która nigdy nie będzie kumulowała władzy. Król nie powinien mieć haremu z żonami, nie powinien kumulować bogactwa, nie powinien zabierać ziemi i posiadłości innych ludzi, nie powinien gromadzić uzbrojenia, ani armii, nie powinien mieć zbyt wielu koni etc.

Psalm 82: oskarżenie wobec przywódców. W Psalmie 82,2-4 oskarżenie przeciwko przywódcom, którzy nie zrobili tego, co słuszne, zostało bardzo wyraźnie wyartykułowane:

„Jak długo sądzić będziecie niesprawiedliwie I stawać po stronie bezbożnych? Sela. Bierzcie w obronę biedaka i sierotę, Ubogiemu i potrzebującemu wymierzajcie sprawiedliwość! Ratujcie biedaka i nędzarza, Wyrwijcie go z ręki bezbożnych!”

Oto powód, dla którego ten konkretny psalm, tak dobrze pasuje do naszej lekcji. Uwaga jest tutaj wyraźnie skupiona na okazaniu sprawiedliwości wobec uciskanych. Ten fragment bardzo dobrze pasuje do tematu, którym zajmujemy się w tym kwartale, „Ci Najmniejsi”. Nie pojawia się jednak żadne słowo ze strony grzeszników, którzy wołają o miłosierdzie od Pana. Czy można powiedzieć, że wszyscy winowajcy, przynajmniej w tym psalmie, są poza zasięgiem sprawiedliwości?

Komentarz do Psalmu 82. Ponieważ nasze studium w Szkole Sobotniej w tym kwartale dotyczy przyczyn wielkiego boju między dobrem a złem, rola Psalmu 82 w zrozumieniu tego konfliktu posiada kluczowe znaczenie. Musimy pamiętać, że w biblijnej narracji wąż został przedstawiony już w Rdz 3, ale jest on wyraźnie zidentyfikowany dopiero w Apokalipsie 12,7. W księdze Rodzaju wąż jest po prostu opisany jako „A wąż był chytrzejszy niż wszystkie dzikie zwierzęta, które uczynił Pan Bóg.” (Rdz 3: 1). Możemy wyznaczyć następujące etapy tego dramatu, które zostały objawione w Starym Testamencie:

  1. Pan Bóg wycofał się i dał Szatanowi przyzwolenie, aby ten mógł wprowadzić człowieka w błąd i go kusić.
  2. Historia opisana w Rdz 3-11 pokazuje lawinowy skutek ludzkiego grzechu: Kain zabija Abla, potop, a następnie wieża Babel. Według relacji zapisanej w księdze Jozuego 11,1, już w czasach Abrahama, jego własna rodzina czciła innych bogów.
  3. W księdze Rodzaju 22 dowiadujemy się, że Pan Bóg bardzo ostrożnie powraca na pole walki, prosząc Abrahama, aby złożył w ofierze Izaaka. W ten sposób dowiadujemy się, że ofiara z dzieci była postrzegana w tamtym czasie, jako najważniejszy dar dla bogów.
  4. W czasie wyjścia z Egiptu, politeizm ogarnął świat do tego stopnia, że Bóg Jahwe musiał nakazać wybudowanie specjalnego namiotu “pośrednictwa”: „Nie będziesz miał bogów innych przede mną”. Jahwe nie zabronił oddawania czci innym bogom, ale nalegał, aby Izrael czci tylko Boga Jahwe. Inni bogowie (elohim) są przydzielani do innych narodów (ciekawa jest w tym kontekście historia Namana w 2 Krl 5) i funkcjonują pod kontrolą Boga Jahwe jako tzw. „niebiańska rada” (1 Król. 22). Ciekawe, że wszelkie zło jest przedstawione jako pochodzące od Boga Jahwe. Szatan jako zła postać, która sprzeciwia się Bogu Jahwe pojawia się tylko w trzech kontekstach Starego Testamentu (Hi 1-2; Za 3; 1 Krn 21). Wielu chrześcijan zmaga się z koncepcją przemocy która jest widoczna w Starym Testamencie ponieważ jest ona przedstawiana jako pochodząca bezpośrednio od Pana Boga.
  5. Psalm 82 jest fascynującym tekstem. Stanowi on zwieńczenie starotestamentowej kosmologii. Z powodu niepowodzenia ze strony (złych) elohim w okazywaniu troski nad bezbronnymi członkami społeczeństwa, owi (źli) elohim są skazani na śmierć, a Bóg Izraelitów jest ogłoszony bogiem godnym swojego imienia. Nie trzeba spoglądać na ten tekst z kosmologicznego punktu widzenia, aby zobaczyć aplikację tego tekstu, jakie mamy tutaj potępienie.

Pointa Psalmu 82: Bóg Izraela króluje na całej ziemi. Nie trzeba rozumieć idei niebiańskiej rady, aby docenić sens Psalmu 82: Bóg Izraela jest jedynym godnym imienia i jedynym, który troszczy się o bezbronnych członków społeczeństwa.

Sąd w Psalmach: Autor podręcznika do lekcji Szkoły Sobotniej cytuje wypowiedź C. S. Lewis’a, że w Psalmach, które są zapisane w Starym Testamencie, cierpiący członkowie społeczeństwa odwołują się bezpośrednio do Boga, który obiecał sprawiedliwość i praworządność. “Setki i tysiące ludzi, którym odebrano całą majętność prawnie im się należącą, nareszcie zostaną wysłuchane. Oczywiście, oni nie boją się sądu. Wiedzą, że ich sprawa okaże się bezsprzecznie słuszna – jeśli zostanie wysłuchana. Kiedy Bóg nadchodzi, by sądzić, nareszcie tak się stanie.” (Rozważania o Psalmach, Kraków, 2011, s.20.)

Sąd przeciwko grzesznikom ogłoszony w Psalmach. Psalmy stanowią dylemat dla osób wierzących, ponieważ ogłaszają sprawiedliwość Bożego potępienia niegodziwych. Dylemat polega na tym, że „pokutujący grzesznicy” nie pojawiają się w retoryce psalmów. Psalmy ogłaszają sąd. Ta koncepcja jest trudna do przyjęcia dla grzeszników, którzy nie popełniają ciężkich grzechów.

Miłosierdzie i sąd w księdze Przysłów 30,7-9. To niezwykłe przysłowie pokazuje duchowe niebezpieczeństwo, które czai się w społeczeństwie, w którym brakuje społecznej równowagi. Innymi słowy, pokazuje ono pokusę zarówno wobec ludzi bogatych jak i biednych, aby odrzucić aktywną rolę Boga w ich życiu.

7 Proszę cię o dwie rzeczy; nie odmów mi, zanim umrę: 8 Oddal ode mnie fałsz i słowo kłamliwe; nie nawiedź mnie ubóstwem ani nie obdarz bogactwem, daj mi spożywać chleb według mojej potrzeby, 9 abym, będąc syty, nie zaparł się ciebie i nie rzekł: Któż jest Pan? Albo, abym z nędzy nie zaczął kraść i nie znieważył imienia mojego Boga.

W jaki sposób pomaga to osobom wierzącym dzisiaj?

Wiele psalmów łączy się z historią Dawida, kiedy zmagał się ze swoimi wrogami, którzy go otaczali. Właśnie wtedy prosił on o miłosierdzie oraz o wymierzenie sprawiedliwości. Przykład Dawida pokazuje nam, że osoba, która jest w potrzebie, może potrzebować obu elementów – miłosierdzia i sprawiedliwości.

Wydaje mi się, że są to dwie różne rzeczy. Musimy je zawsze rozdzielić. Znamy grzechy, które polegają na uciskaniu drugiego człowieka, grzechy, które faktycznie rujnują wartość i godność innych ludzi. Takie grzechy domagają się stanowczego wymiaru sprawiedliwości za wszelką cenę. Dobrym współczesnym przykładem jest trudny temat dotyczący handlu ludźmi, gdzie miłosierdzie musi zawierać sprawiedliwość. Podobny problem mamy z molestowaniem dzieci. Badania wykazują, że bardzo często ci, którzy molestują dzieci, są tymi, którzy sami byli wcześniej wykorzystywani. Musimy zrozumieć, że wszyscy jesteśmy grzesznikami, którzy muszą się zmienić, zarówno ci najmniejsi ja i ci najwięksi muszą się nawrócić i muszą pokutować.

 

DO PRZEMYŚLENIA

Czy można domagać się sprawiedliwości i miłosierdzia w tym samym czasie?

Czy w księdze Przysłów mamy poselstwo dla tych, którzy są kuszeni, aby żyć w dobrobycie? (Prz 30,8-9) Jeżeli czytasz wnikliwie księgi Psalmów i Przysłów można w nich odnaleźć poselstwo dla każdego.

Komentarze