Dandenong Polsko-Australijski Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

Wersja dźwiękowa:

Samuele Bacchiocchi

Samuele Bacchiocchi wskazuje na trzy czynniki, które skłoniły chrześcijan w pierwszych wiekach po zmartwychwstaniu Chrystusa do zaakceptowania święcenia niedzieli.

Adwentyści dnia siódmego, baptyści dnia siódmego i kilka innych ugrupowań chrześcijańskich kontynuuje podporządkowanie się biblijnemu nakazowi, „Pamiętaj o dniu sabatu, aby go święcić” (2 Mojż. 20:8). „Święcą” oni sobotę jako sabat, ponieważ czwarte przykazanie mówi, że „siódmego dnia jest sabat Pana, Boga twego” (2 Mojż. 20:10).

Z drugiej zaś strony, chociaż nie istnieje żadne biblijne uzasadnienie ustanowienia pierwszego dnia tygodnia – niedzieli – dniem odpoczynku i uwielbienia, większość chrześcijan świętuje ten dzień. Dlaczego ludzie zapoczątkowali ten zwyczaj? I kiedy dokonali oni zamiany soboty na niedzielę?

Nie istnieją żadne pozabiblijne wzmianki historyczne odnośnie zachowywania niedzieli przed setnym rokiem po narodzeniu Chrystusa. Istnieją jednak znaczne dowody zachowywania niedzieli na początku drugiego wieku. Nie oznacza to, że zmiany dokonano raptownie. Zachowywanie siódmego dnia, (który w tym artykule będę nazywał sabatem) odbywało się równolegle z zachowywaniem niedzieli przez okres kilku wieków. Zmiany dokonywano stopniowo. Trzy czynniki, które przyczyniły się do zamiany soboty na niedzielę to antyjudaizm, kult słońca i wpływ kościoła w Rzymie.

Antyjudaizm

W okresie rzymskim, jakakolwiek religia aby mogła istnieć, musiała być formalnie uznana. Ludzie, którzy uznawali i praktykowali nielegalną religię byli prześladowani. W początkowym okresie, kościół chrześcijański uniknął prześladowania religijnego działając pod patronatem judaizmu, który był uznany przez Rzym. Jednakże powstania żydowskie przeciwko Rzymowi spowodowały drastyczne zmiany. Po drugim powstaniu w 135 roku po Chr. Cesarz Hadrian ustanowił Jerozolimę kolonią rzymską, z której wszyscy Żydzi, a także chrześcijanie zostali usunięci. W całym swoim imperium, Hadrian zdelegalizował ogólnie praktykowanie judaizmu, a szczególnie zachowywanie sabatu.

W tym okresie, kościół chrześcijański rozpoczął publikowanie antyżydowskiej literatury. Chrześcijanie rozwinęli teologię separacji i pogardy w stosunku do Żydów, surowo krytykując żydowskie zwyczaje takie jak obrzezanie i zachowywanie sabatu. Najwcześniejszy znany zapis tej separacji od judaizmu znajdujemy w starożytnym dokumencie zwanym „List do Magnezjan,” napisanym przez Ignacego, biskupa antiocheńskiego, w końcu pierwszego wieku ery chrześcijańskiej. Pisze on: „Jeżeli nadal praktykujemy judaizm, to przyznajemy, że nie otrzymaliśmy Bożej łaski.”

List Barnaby napisany prawdopodobnie w Aleksandrii w latach między 130 – 138 mówi o zachowywaniu „ósmego dnia,” co było w tym czasie powszechnym określeniem pierwszego dnia tygodnia. Autor opisuje Żydów jako nieszczęsnych ludzi, których Bóg opuścił dlatego, że zabijali jego proroków i ukrzyżowali Chrystusa. Opozycja wobec Żydów była jego głównym argumentem na rzecz zachowywania „ósmego dnia.”

Justyn Męczennik, inny wpływowy chrześcijanin, który sprzeciwiał się zachowywaniu sabatu żył w Rzymie około połowy drugiego wieku ery chrześcijańskiej. Swoją opozycję, przynajmniej po części, uzasadniał wielką nienawiścią do Żydów, którzy według niego, traktowali chrześcijan bardziej niesprawiedliwie niżeli czyniły to narody pogańskie. Justyn popierał zachowywanie pierwszego dnia tygodnia.

Kult słońca

Warunki społeczne, polityczne i religijne wspomniane powyżej wyjaśniają dlaczego chrześcijanie zaczęli odwracać się od świętowania wspólnego dla nich i Żydów dnia odpocznienia. Nie wyjaśniają one jednak przyczyny, dla której chrześcijanie zaczęli zachowywać niedzielę zamiast innego dnia, jak na przykład piątku, dnia ukrzyżowania Chrystusa. Wpływ kultu słońca z jego „dniem słońca” udziela bardziej wiarygodnego wyjaśnienia.

Na początku drugiego wieku, w Rzymie i w innych częściach imperium, kult Sol Invictus (słońce niezwyciężone) stał się dominującą religią. Istnieje mnóstwo dowodów na to, że kult słońca wywarł swój wpływ na chrześcijański sposób myślenia i jego liturgię. Z jednej strony, ojcowie kościoła często ganili pierwszych chrześcijan za oddawanie czci słońcu. Z drugiej strony, w literaturze i sztuce pierwszego kościoła, słońce często używane było jako symbol reprezentujący Chrystusa. Kościoły chrześcijańskie zamiast być zwrócone w stronę Jerozolimy, jak to miało miejsce w żydowskich synagogach, zwrócone były ku wschodowi słońca. Ponadto, chrześcijanie wybrali „urodziny niezwyciężonego słońca” jako dzień świętowania narodzenia Chrystusa (Boże Narodzenie).

Dokonana w drugim stuleciu zmiana kalendarza rzymskiego mogła także przyczynić się do zamiany dnia odpocznienia. Imperium Rzymskie zaakceptowało siedmiodniowy tydzień w pierwszym wieku ery chrześcijańskiej. W tym czasie dnie tygodnia posiadały nazwy wywodzące się od nazw planet. Pierwszy dzień tygodnia oznaczał dzień Saturna (Saturday), a drugi dzień, był dniem słońca. Jednakże pod naciskiem kultu słońca, w drugim wieku dokonano zmiany: Dzień słońca został przesunięty na pierwsze i najważniejsze miejsce tygodnia. Ten awans dnia słońca prawdopodobnie przyczynił się także do jego przyjęcia jako dnia odpoczynku przez chrześcijan pochodzenia pogańskiego w Rzymie. Czyniąc to, pokazali oni poganom w Rzymie swoją akceptację zwyczajów rzymskich i odrzucenie zwyczajów żydowskich.

Jakakolwiek była ich motywacja, pewne jest to, że przywódcy wczesnego kościoła posługiwali się elementem światła i słońca na usprawiedliwienie zachowywania niedzieli. Hieronim na przykład, wyjaśniał, że „jeżeli poganie nazywają go dniem słońca, my bardzo chętnie uznajemy go za taki, gdyż w tym dniu pojawiło się światło świata i w tym dniu zmartwychwstało słońce sprawiedliwości [Jezus Chrystus].” Zatem, dzień słońca mógł być uznawany przez chrześcijan, którym znane było oddawanie jemu czci, jako dogodne i uzasadnione zastępstwo sabatu, gdyż umożliwiało im to wyjaśnianie tajemnic biblijnych przy pomocy symboli, które znane były poganom.

Kościół w Rzymie

Kościół w Rzymie, najbardziej wpływowy kościół imperium rzymskiego odgrywał w tej sprawie główną rolę. Znajdujemy tam warunki społeczne, religijne i polityczne, które umożliwiły i zachęciły do porzucenia świętowania Sabatu, a przyjęcia zamiast tego święcenia niedzieli.

W przeciwieństwie do kościołów znajdujących się na wschodzie, kościół w Rzymie składał się głównie z chrześcijan pochodzących z pogan. Ten czynnik najwyraźniej przyczynił się do odróżnienia się tego kościoła od Żydów. Jako dowód tego, zwróćmy na przykład uwagę na to, że w 64 roku ery chrześcijańskiej, Neron oskarżył o podpalenie Rzymu wyłącznie chrześcijan, uznając w ten sposób, w tak wczesnym okresie, różnicę  pomiędzy nimi a Żydami.

Kościół w Rzymie zastosował specyficzne środki, aby odwieść chrześcijan od zachowywania Sabatu, a zamiast tego popierać zachowywanie niedzieli. Justyn Męczennik mówił, że zachowywanie sabatu było tymczasowym zarządzeniem Mojżesza, które Bóg nałożył wyłącznie na Żydów „jako znak wyróżniający ich do ukarania, na które właściwie zasłużyli przez swoją niewierność.”

Ten rodzaj negatywnej, nowej interpretacji sabatu doprowadził chrześcijan do zmiany sposobu jego zachowywania. Dzień, który dawni wierzący obchodzili jako uroczystość religijną z ucztowaniem i radością, zamienili na dzień postu, w którym zakazana była uroczystość Wieczerzy Pańskiej i jakiekolwiek zgromadzenia religijne. Ten sobotni post służył nie tylko do wyrażenia smutku z powodu śmierci Chrystusa, lecz także, jak zdecydowanie wyraził się papież Sylwester I (sprawujący władzę od 314-335), do wyrażenia pogardy dla Żydów i ich świętowania sabatu. Smutek oraz uczucie głodu wynikające z postu umożliwią chrześcijanom uniknięcie „pozornego zachowywania sabatu z Żydami” i zachęcą ich do przystąpienia z większym zapałem i radością do zachowywania niedzieli.

Ponieważ podstawowym zadaniem postu sobotniego było zniechęcenie ludzi do zachowywania sabatu a spotęgowanie święcenia niedzieli, wydaje się prawdopodobne, że post sobotni i święcenie niedzieli zostały zapoczątkowane równocześnie i w tym samym miejscu. Nie ma wątpliwości co do tego, że kościół w Rzymie wprowadził post sobotni.

Ponadto, ponieważ ojcowie kościoła często przedstawiali cotygodniowe i doroczne posty sobotnie oraz cotygodniowe i wielkanocne zachowywanie niedzieli jako mające wspólne znaczenie i cel, zwyczaje te, przypuszczalnie zostały zapoczątkowane w tym samym czasie.

Pod koniec drugiego wieku ery chrześcijańskiej powstał spór w kościele odnośnie tego, czy obchodzić śmierć i zmartwychwstanie Jezusa w czasie żydowskiej paschy (14 dzień żydowskiego miesiąca Nisan, który wypada w różne dnie tygodnia), czy w niedzielę. Ireneusz, biskup Lyonu, który interweniował w tym sporze jako mediator wspomina Sykstusa, biskupa kościoła w Rzymie (około 116-126 po Chr.) jako pierwszego biskupa, który nie trzymał się ściśle dnia, w którym wypadała pascha. To sugeruje możliwość, że to święto zaczęto w Rzymie obchodzić w niedzielę mniej więcej w tym czasie.

Chociaż dokładna data wprowadzenia wielkanocnej niedzieli może podlegać dyskusji, większość naukowców jest zgodna co do tego, że ten nowy zwyczaj został wprowadzony w Rzymie w celu uniknięcia „chociażby pozoru judaizmu.” Konstantyn, w liście do biskupów chrześcijańskich na Soborze Nicejskim (325) podaje wyraźne anty-judaistyczne uzasadnienie odrzucenia jakiegokolwiek związku pomiędzy paschą a Wielkanocą. Pisał on: „Przeto, nie powinniśmy mieć nic wspólnego z Żydami, ponieważ Zbawiciel pokazał nam inną drogę. ... Przez jednomyślne przyjęcie tego zwyczaju (tzn. Niedzielę Wielkanocną), pragniemy drodzy bracia, odłączyć się od odrażającego towarzystwa Żydów.”

Ta sama anty-judaistyczna motywacja, która spowodowała zamianę żydowskiej paschy na Wielkanocną Niedzielę jest także powodem ówczesnej zamiany święcenia sabatu na święcenie niedzieli. To rozumowanie poparte jest nie tylko faktem, że żydowski sabat podzielał takie samo anty-judaistyczne potępienie jak żydowska Pascha, ale także ze względu na bliski związek między zachowywaniem dorocznej, wielkanocnej soboty-niedzieli (po dniu postu następował dzień radości) i jej cotygodniowego odpowiednika (po sobotnim poście następowało niedzielne nabożeństwo). Ojcowie kościoła wyraźnie potwierdzili zasadniczą jedność pomiędzy tymi cotygodniowymi i dorocznymi obrządkami, co również sugeruje ich wspólne pochodzenie wywodzące się z kościoła w Rzymie.

Innym, ważnym czynnikiem jest to, że biskup rzymski sprawował wybitne zwierzchnictwo wśród kościołów chrześcijańskich. W owym czasie, tylko on był w stanie wywrzeć wpływ na większość chrześcijan w celu przyjęcia nowych obrządków religijnych.

A więc, wydaje się jasne, że zachowywanie niedzieli w chrześcijaństwie zapoczątkowane zostało w Rzymie na początku drugiego stulecia (około 135 roku ery chrześcijańskiej).

Naukowcy przypuszczają, że List Barnaby został napisany przez kogoś innego niżeli współpracownika apostoła Pawła.

Przedruk: Signs of  the Times, 6/2010, tłum. Władysław Hamulczyk.

Artykuł pochodzi z Wiadomości Polonii Adwentystycznej, nr 4/2011